Ελένη Γ. Πατίδου Ψυχολόγος με κατεύθυνση στην Κλινική/Κοινωνική & Εξελικτική /Σχολική Ψυχολογία. MSc στη «Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας»ο
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η Παχυσαρκία είναι μια παθολογική κατάσταση που προκαλείται από την υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα και έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία και στο προσδόκιμο ζωής. Έχει πάρει επιδημικές και πολιτισμικές διαστάσεις κυρίως στο Δυτικό κόσμο και απειλεί πολύ σοβαρά τη δημόσια υγεία. Προκαλεί σοβαρά σωματικά, ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα Η αποτελεσματική αντιμετώπισή της επιτυγχάνεται προσεγγίζοντας από ειδικούς με εξειδικευμένο και εξατομικευμένο τρόπο τον κάθε συμβαλλόμενο παράγοντα και ευαισθητοποιώντας τον πάσχον ως προς αυτόν αλλά και την προσωπική του απενοχοποίηση. Ο σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναφερθεί στην πολυπαραγοντικότητα της παχυσαρκίας και να επισημάνει τα ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε είναι άρθρα δημοσιευμένα στον ηλεκτρονικό τύπο και ελληνική και ξένη βιβλιογραφία.
Λέξεις κλειδιά: παχυσαρκία, πολυπαραγοντικότητα, ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις.
Συγγραφή: Ελένη Γ. Πατίδου Ψυχολόγος με κατεύθυνση στην Κλινική/Κοινωνική & Εξελικτική /Σχολική Ψυχολογία. MSc στη «Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας»
Summary
Obesity is a pathological situation caused by the accumulatiom of fat in human’s body. It has negative consequences in mental and physical health and life expectancy. Obesity is expended in epidemic and cultural dimensions, especially in the West and it threatens tge public health. The effective treatment is achieved by specialists who use personalized The particular article informs about these mental and sentimental problems that obesity causes. All the sources are published, scientific articles and bibliography.The particular article informs about these mental and sentimental problems that obesity causes. All the sources are published, scientific articles and bibliography.
Keywords: obesity, multifactoriality, psychoemotional effects.
Writing:Eleni G. Patidou Psychologist with a major in Clinical / Social & Developmental / School Psychology. MSc in “Health Services Management”
Ορισμός [1]
Παχυσαρκία είναι η κλινική κατάσταση που προκαλείται από υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα και είναι πιθανό να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Προσδιορίζεται από το δείκτη μάζας- σώματος (ΔΜΣ = Β/Υ2) και την περαιτέρω αξιολόγηση της κατανομής λίπους δια της αναλογίας μέσης–γοφού και των συνολικών καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου. Ο Δ.Μ.Σ. συνδέεται στενά τόσο με το ποσοστό σωματικού λίπους, όσο και με το συνολικό σωματικό λίπος1. Ένας Δ.Μ.Σ. όταν κυμαίνεται μεταξύ 25 και 30, το άτομο θεωρείται υπέρβαρο ενώ άνω του 30 θεωρείται παχύσαρκο. Το κανονικό βάρος του σώματος κυμαίνεται μεταξύ του 20 και του 25 Δ.Μ.Σ.[2]..
Γενική τοποθέτηση
Η παχυσαρκία δεν ανήκει στις διαταραχές στην Πρόσληψη Τροφής και δεν αποτελεί γενικά ψυχική διαταραχή, εκτός εάν ψυχολογικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην αιτιολογία της[3]. Είναι ένα αποτέλεσμα της συμβολής πολλών παραμέτρων γι’ αυτό και ο έλεγχος του σωματικού βάρους δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, όπως πιστεύεται ευρέως.
Η παχυσαρκία καθορίζεται κατά πολύ από γενετικούς παράγοντες γι’ αυτό το λόγο συχνά η δίαιτα ή ορισμένες συμπεριφορικές θεραπείες δεν έχουν ριζικό αποτέλεσμα ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι ρίχνουν την ευθύνη στον εαυτό τους και τον θεωρούν ανίκανο και αναποτελεσματικό αντί να συνειδητοποιήσουν ότι οι στόχοι αυτοί είναι δύσκολα επιτεύξιμοι. Έτσι, η βιομηχανία της δίαιτας άρχισε πλέον να αντιμετωπίζεται με προβληματισμό και η Ομοσπονδιακή Εμπορική Επιτροπή των Η.Π.Α. να ελέγχει τις διαφημιζόμενες προτάσεις των προγραμμάτων δίαιτας. Ο προβληματισμός θα πρέπει να διαχέεται σε όλο το Δυτικό κόσμο. Επίσης, να γνωστοποιηθεί στο γενικότερο πληθυσμό, η πληροφορία ότι το φυσιολογικό βάρος προκύπτει αφού το άτομο καθιερώσει ένα υγιεινό τρόπο ζωής με συγκεκριμένη κουλτούρα ως προς την τακτικότητα, το είδος της τροφής και τη στάση του απέναντι σε αυτή (γνωστική, συναισθηματική, συμπεριφορική). Αυτή η πληροφορία είναι απαραίτητη ώστε το άτομο να αποδεχθεί το βάρος και τη σωματική του εικόνα. Το βάρος που προκύπτει από την καθιέρωση αυτής της συμπεριφοράς, θεωρείται ως το φυσιολογικό σωματικό βάρος όπως αναφέρουν οι καθηγητές ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Τορόντο Janet Polivy και Peter Herman[4]. Είναι δύσκολο να συμβιβαστεί κάποιος με περισσότερο βάρος από εκείνο που ορίζουν τα προγράμματα δίαιτας και τα Μ.Μ.Ε.[5] Αυτό όμως, είναι καλύτερο για τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθηση, χαρακτηριστικά τα οποία πλήττονται σε έναν άνθρωπο με παχυσαρκία.
Ένας άλλος παράγοντας από τον οποίο εξαρτάται η παχυσαρκία και είναι φανερός κυρίως στις Δυτικές κοινωνίες είναι ο «άδειος εαυτός» ο οποίος καταπραΰνεται και αποκτά συνοχή με το να γεμίζει με φαγητό, καταναλωτικά προϊόντα και διασημότητες. Παρατηρώντας τον «εαυτό», ο οποίος παίρνει το σχήμα του ανάλογα με το πλαίσιο και τη χρονική στιγμή, παίρνουμε στοιχεία γενικότερα για τον τρέχοντα πολιτισμό. Οι πολιτισμικοί τρόποι κατανόησης του εαυτού και το «σχήμα»[6] το οποίο αποκτά, μορφοποιούνται από την οικονομία και την πολιτική των αντίστοιχων εποχών. Ο εαυτός ενσωματώνει τις πεποιθήσεις του πολιτισμού όσο αφορά τη θέση της ανθρωπότητας στον κόσμο. Συγκεκριμένα, ενσωματώνει τους περιορισμούς της ανθρωπότητας, τα ταλέντα της, τις προσδοκίες της και τις απαγορεύσεις που αντιμετωπίζει. Σήμερα, ναρκισσιστικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά εσωτερικεύονται ώστε να μπορεί ο άνθρωπος να χειριστεί τον εξωτερικό κόσμο και να ανταποκριθεί στις τεχνικές απαιτήσεις του. Βιομηχανίες τροφίμων, χάσιμο βάρους και φαρμάκων και άλλα συναφή συντηρούν την παραπάνω ψυχολογική διαδικασία.
Επίσης, πολλά προβλήματα πάχους οφείλονται σε κάποιους ψυχολογικούς προγραμματισμούς[7]. Οι συγκεκριμένες επιδράσεις που έχει δεχτεί το ασυνείδητο (που
μπορεί να είναι και οι παραπάνω),εξυπηρετούν κάποιον ασυνείδητο στόχο, με βάση τον οποίο καθορίζεται αυτόματα ο ρυθμός και οι λειτουργία του μεταβολισμού. Όταν ο ασυνείδητος και ο συνειδητός νους βρίσκονται σε σύγκρουση, στο τέλος ο ασυνείδητος νους είναι αυτός που κερδίζει ως προς την κατανάλωση τροφής, γιατί ο άνθρωπος δεν αναγνωρίζει ούτε τον ενδόμυχο στόχο ούτε τα εργαλεία που χρησιμοποιεί το ασυνείδητο. Η δίαιτα είναι μια σύγκρουση μεταξύ του τι επιθυμεί ο συνειδητός νους και τι πιστεύει ότι πρέπει να γίνει ο ασυνείδητος νους. Ο μόνος τρόπος αλλαγής είναι να αλλαχθούν αυτοί οι ασυνείδητοι προγραμματισμοί στην ίδια τους τη ρίζα, δηλαδή μέσα στο ίδιο το ασυνείδητο. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω ειδικής ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης, ή σε σπάνιες περιπτώσεις και αυθόρμητα μέσω κάποιας ριζικής αλλαγής στις συνθήκες ζωής ενός ατόμου.
Ένας ακόμη παράγοντας ο οποίος μπορεί να συμβάλει στην παχυσαρκία είναι οι διατροφικές συνήθειες ή διαταραχές. Συχνά άνθρωποι με παχυσαρκία τρώνε για συναισθηματικούς λόγους. Η πιο συνηθισμένη διατροφική διαταραχή μεταξύ ατόμων με παχυσαρκία είναι η διαταραχή της υπερτροφίας η οποία χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής σε σύντομο χρονικό διάστημα (λιγότερο από 2 ώρες), κατά την οποία το άτομο βιώνει απώλεια ελέγχου. Ως αποτέλεσμα, το άτομο τρώει πολύ πιο γρήγορα από το κανονικό, χωρίς το αίσθημα της πείνας και συχνά τρώει μόνο του.
Εκτός από τους ψυχολογικούς, γενετικούς, κοινωνικούς, διατροφικούς παράγοντες που μπορούν να αποτελέσουν τα βασικά αίτια της παχυσαρκίας έχει παρατηρηθεί ότι βιολογικοί παράγοντες μεμονωμένα ή συνδυαστικά με τους παραπάνω παράγοντες μπορεί να συμβάλουν στη δημιουργία της. Συγκεκριμένα, νευροενδοκρινικοί παράγοντες ασκούν σημαντική επίδραση, επηρεάζοντας το μέγεθος του γεύματος και την ποσότητα της προσλαμβανόμενης ενέργειας, ενεργώντας ακόμη και όταν το γεύμα έχει ολοκληρωθεί[8].
Ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας
Οι ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες της παχυσαρκίας είναι πιθανόν περισσότερο διαδεδομένες από τις σωματικές[9]. Είναι γνωστό πως τα περιττά κιλά των ατόμων με παχυσαρκία επηρεάζουν την εικόνα του σώματος τους, προκαλώντας ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα συχνότερα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, ενώ αντιμετωπίζονται με διάκριση και με το στίγμα της παχυσαρκίας στην κοινωνική τους ζωή[10] . Έτσι λοιπόν, ένα άτομο με παχυσαρκία βάλλεται αφενός από το κοινωνικό ρατσισμό και την περιθωριοποίηση και αφετέρου από τον ίδιο του τον εαυτό, τα συναισθήματα του τις διαστρεβλωμένες σκέψεις του. Όλα αυτά συνδυαστικά επιδρούν στην προσωπικότητα του και του επιφέρουν ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις όπου μερικές από τις συχνότερες είναι η συναισθηματική κόπωση, άγχος, κατάθλιψη, κοινωνική φοβία και απόσυρση.
Συναισθηματική κόπωση
Η συναισθηματική κόπωση στην προκειμένη περίπτωση είναι το αποτέλεσμα από το τραύμα που προκαλεί η κακή εικόνα του εαυτού από τα περιττά κιλά. Τα άτομα με παχυσαρκία εμφανίζονται πιο επιρρεπή στη διαστρέβλωση του μεγέθους του σώματός τους, πιο απογοητευμένα από την εικόνα του σώματός τους, με περισσότερη ανησυχία για την εξωτερική τους εμφάνιση. Το 9% των ατόμων με παχυσαρκία λόγω των παραπάνω αποφεύγουν τις κοινωνικές συναναστροφές και διαταράσσονται από κοινωνικό άγχος. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι εμφανίζουν γενικά μεγαλύτερη συναισθηματική κόπωση απ’ ό,τι οι άνθρωποι με φυσιολογικό σωματικό βάρος[11] .
Ψυχιατρικές διαταραχές
Στατιστικές αναλύσεις έδειξαν ότι μεταξύ 20% και 60% των ατόμων με παχυσαρκία, και ιδιαίτερα της ακραίας παχυσαρκίας, πάσχουν από ψυχιατρική ασθένεια. Αυτά τα ποσοστά είναι συνήθως μεγαλύτερα από αυτά που παρατηρούνται στον γενικό πληθυσμό.
Άγχος και κατάθλιψη
Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIH Diagnostic Interview Schedule) των Η.Π.Α. ερευνώντας άτομα με βαριά παχυσαρκία βρήκε ότι το 20% αυτών είχε ένα τουλάχιστον επεισόδιο κατάθλιψης. Υπάρχουν αναφορές για σοβαρά επεισόδια κατάθλιψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και εμφάνιση οριακής διαταραχής προσωπικότητας στα άτομα με παχυσαρκία[12]. Βέβαια, δεν είναι όλα τα άτομα το ίδιο ευπρόσβλητα και ούτε έχουν όλα πρόβλημα κακής εικόνας σώματος. Αναμφισβήτητα όμως, η παχυσαρκία συνδέεται με σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις[13]. Από την άλλη οι ψυχολογικοί παράγοντες επηρεάζουν την διατροφή του ατόμου καθώς έχει διαπιστωθεί πως η τροφή χαρακτηρίζεται πολλές φορές ως απάντηση στο άγχος, στον πόνο ή και στον θυμό. Κι έτσι παρατηρείται ένας φαύλος κύκλος μέσα από τον οποίο είναι δύσκολο να βγει το συγκεκριμένο άτομο το οποίο ζει δραματικά την κόπωση και την ματαίωση. Άλλες έρευνες διαπίστωσαν πως η ψυχολογική κατάπτωση, το άγχος και η κατάθλιψη που αισθάνονται οι άνθρωποι με σοβαρή παχυσαρκία είναι ανάλογα µε ασθενείς που αντιμετωπίζουν χρόνιες σοβαρές ασθένειες, όπως καρκίνος ή τετραπληγία μετά από ατύχημα[14].
Επίδραση στα χαρακτηριστικά προσωπικότητας
Έχουν παρατηρηθεί σε άτομα με παχυσαρκία χαρακτηριστικά συμπεριφοράς και προσωπικότητας όπως η αποφευκτικότητα, η χαμηλή κοινωνικότητα, η χαµηλή αυτοεκτίµηση, η κακή εικόνα σώµατος και εαυτού, η αίσθηση µειωµένης αρρενωπότητας ή θηλυκότητας, η παθητικότητα-εξάρτηση, παθητική επιθετικότητα, η καχυποψία, η αυτοτιµωρητική διάθεση, η παρορμητικότητα τα οποία δυσκολεύουν την καθημερινότητα τους και τελικά την θεραπευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.
Η έναρξη της παχυσαρκίας θεωρείται από πολλούς ως σημαντική στην διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης του ατόμου και τις δυσάρεστες συνέπειες που μπορεί να έχει στην ζωή του. Η κακή εικόνα εαυτού και η χαµηλή αυτοεκτίμηση σε ένα παιδί με παχυσαρκία λειτουργούν δραματικά στη εξέλιξη του χαρακτήρα του ενώ ακόμα και αν στο μέλλον υπάρξει απώλεια βάρους τα χαρακτηριστικά αυτά της προσωπικότητας είναι δύσκολο να αλλάξουν[15]. Ο McDougall[16], στη θεωρία του περί συναισθημάτων, αναφέρει την αυτοεκτίμηση, η οποία αντικατοπτρίζει το πώς αισθανόμαστε σε σχέση με τον εαυτό μας, ως το κυρίαρχο συναίσθημα που υποτάσσει όλα τα υπόλοιπα. Τα άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση υποφέρουν από άγχος, υιοθετούν μια στάση άμυνας απέναντι στους άλλους, νιώθουν μοναξιά και υποτιμούν τις πραγματικές τους δυνατότητες. Επικεντρώνονται στις αδυναμίες τους, δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και, συνεπώς, αποφεύγουν τον ανταγωνισμό και φοβούνται την αποτυχία[17], γεγονός παρατηρήσιμο στα άτομα με παχυσαρκία.
Τέλος, η πολυπλοκότητα και η συνθετική συμβολή των βιολογικών, γενετικών, διατροφικών, ψυχολογικών και κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων[18], της παχυσαρκίας δυστυχώς δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή από τον άνθρωπο κι αυτό φαίνεται να επηρεάζει την όλη εξέλιξη της[19]. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας κρίνεται αναγκαίο ο πάσχον να ευαισθητοποιηθεί, να ενημερωθεί και να εκπαιδευτεί ως προς αυτήν. Να τη γνωρίσει τόσο καλά ώστε να απενοχοποιηθεί και να δει ξεκάθαρα, με τη βοήθεια και ειδικών αν χρειαστεί, τους δικούς του λόγους που έχει παχυσαρκία και τον συγκεκριμένο τρόπο που θα την αντιμετωπίσει διότι ο κάθε άνθρωπος χρειάζεται την δική του θεραπευτική προσέγγιση.
Πάρα ταύτα, η πρόληψη θα πρέπει να είναι ο άξονος της ευαισθητοποίησης ως προς την παχυσαρκία και τα συνοδά της προβλήματα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο μεγαλύτερος πληθυσμός της γη ζει σε χώρες όπου το αυξημένο σωματικό βάρος και η παχυσαρκία προκαλούν και αποτελούν περισσότερες αιτίες θανάτου από ό,τι το ελλιπές βάρος.
[1] https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%87%CF%85%CF%83%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1
[2] Christopher Fairburn (1995). Μετάφραση Μαρία Χήρα(1999). Βουλιμία ξανά κερδίστε τον εαυτό σας. Αθήνα: ΠΑΤΑΚΗ.
[3] Νίκος Μάνου (1997) Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής Θεσσαλονίκη: UNIVERSITY STUDIO PRESS
[4] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28205156 Restrained Eating and Food Cues: Recent Findings and Conclusions
[5] Gifford Smith M.E., Brownell C.A. «Childhood peer relationships: Social acceptance, friendships and peer networks» 2003 Journal of School Psychology
[6] Philip Cushman American Phychologist, May 1990. Μετάφραση Ε.Αυδή «Γιατί ο εαυτός είναι άδειος»
[7] https://www.healthweb.gr/nea-ygeias/psyxiki-ygeia/poia-einai-i-psyxologia-tis-paxysarkias
[8] https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1725683/theFile
[9] Wit L 2010
[10] Katon W. 2010
[11] Azarbad 2010
[12] Library and Information Centre University of Thessaly
[13] Epel και λοιποί, 2001,. Puhl και Browell, 2001
[14] Sullivan et al., 1993
[15] Seidel & Tijhuis, 2001
[16] McDougall, 1932
[17] Λεονταρή Αγγελική, 1998
[18] ΚΕΛΠΝΟ: Ενημερωτικό για την Παχυσαρκία.
[19] Nicolas Christou, 2004
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%87%CF%85%CF%83%CE%B1%C F%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1
- Fairburn Christopher G. «Βουλιμία/ Ξανακερδίστε τον έλεγχο» 1995 Εκδ. Πατάκη
- Νίκος Μάνου «Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής» 1997 Εκδ. University Studio Press
- Janet Povily, Peter Herman «Restrained eating and food cues: recent findings and conclusions» 2017 Springerlink
- Gifford Smith M.E., Brownell C.A. «Childhood peer relationships: Social acceptance, friendships and peer networks» 2003 Journal of School Psychology
- Philip Cushman «Why the self is empty: Toward a historically situated Psychology»
1990 California School of Professional Psychology Berkley
- https://www.healthweb.gr/nea-ygeias/psychiki-ygeia/poia-einai-i -psychologia-tispaxysarkias
- https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/1725683/theFile
- Wit L. «Depression and obesity: A meta-analysis of community-based studies.» 2010 Psychiatry Res. Boutelle KN «Obesity as a prospective predictor of depression in adolescent females.» 2010 Health Psychol. Katon W, «Depressive symptoms in adolescence: the association with multiple health risk behaviors.» 2010 General Hospital Psychiatry
- Katon W «Depressive symptoms in adolescence: the association with multiple health risk behaviors.» 2010 General Hospital Psychiatry,
- Azarbad L. «Obesity in women» 2010 Psychiatric Clinic North America
- Institutional Repository – Library and Information Centre University of Thessaly 07/06/2020
- Puhl, K. D. Brownell «Bias, discrimination, and obesity» 2001 National Library of Medicine, E. Epel, R. Lapidus, B. McEwen, K. Brownell «Stress may add bite to appetite in women: a laboratory study of stress-induced cortisol and eating behavior» 2001 National Library of Medicine
- Sullivan, J. Karlsson, L. Sjöström, L. Backman, C. Bengtsson, C. Bouchard, S. Dahlgren, E. Jonsson, B. Larsson, S. Lindstedt, «Swedish obese subjects (SOS)–an intervention study of obesity. Baseline evaluation of health and psychosocial functioning in the first 1743 subjects examined» 1993
- Burns CM, Tijhuis MAR, Seidel JC: The relationship between quality of life and perceived body weight and dieting history in Dutch men and women. Int J Obes Relat Metab Disord 2001
- McDougall, W. «Of the words character and personality.» 1932 17. «ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ» Λεονταρή Αγγελική 1996 εκδ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
- ΚΕΛΠΝΟ: Ενημερωτικό για την παχυσαρκία.
- «Surgery decreases long-term mortality, morbidity, and health care use in morbidly obese patients» Nicolas V. Christou 2004 National Library of Medicine